
Quai che ha entschavì cun ina visiun curaschusa, è daventà in'avaina da vita dal Grischun: Dapi il 1899 transporta la VR persunas e rauba tras ina da las pli impressiunantas cuntradas da l'Europa. L'istorgia da la VR è ina perditga dal spiert da pionier, da l'innovaziun tecnica e da la colliaziun cun la natira.
Da quel temp, il 1888, ha il Neerlandais Willem-Jan Holsboer siemià d'ina lingia da viafier che collia il lieu da cura Tavau cun la val. Il siemi s'ha spert mess en viadi: La viafier a binaris stretgs Landquart-Tavau SA è vegnida fundada. Be in onn pli tard è l'emprim tren a vapur viagià da Landquart a Claustra, pauc pli tard fin a Tavau.
Cun mintga nov tunnel, mintga punt e mintga storta è la rait creschida e novs trajects a San Murezzan, Mustér e Scuol-Tarasp èn resultads. Parallelamain han ins inizià auters projects da viafier: La viafier d'Arosa ha stabilì il traject da Cuira ad Arosa, il tren dal Bernina la lingia spectaculara sur il Pass dal Bernina. Omadus trens èn pli tard vegnids integrads tras fusiuns en la VR.
Be 25 onns suenter l'emprima badigliada è bunamain tut la rait actuala en las alps grischunas construida. Il tunnel dal Vereina, inaugurà il 1999, è il crap da miglia il pli giuven en l'istorgia da la VR sin via ad ina rait da 385 kilometers.
Fin oz viagia la VR sin binaris stretgs, ma tuttina cun vast orizont. Cun il Patrimoni mundial da l'UNESCO Viafier retica, il Bernina Express, il Glacier Express e bleras ulteriuras purschidas scrivain nus vinavant noss'istorgia: sco part da la regiun, sco punt tranter culturas e sco invit da scuvrir il Grischun a moda extraordinaria.
Il viadi cumenza
Las entschattas da la VR
Gia ils romans han utilisà ils pass grischuns sco vias militaras e dal commerzi. Ils pass alpins eran rutas da sauma impurtantas. L'entschatta dal 19avel tschientaner ha entschavì il schlargiament e sut la reschia da l'inschignier Richard La Nicca èn naschidas las axas da la rait da vias grischuna las pli impurtantas. La passiun da La Nicca era dentant la nova tecnica da viafier. Ensemen cun l'inschignier da construcziun bassa Simeon Bavier ha el intimà la construcziun d'ina viafier orientala da las Alps che stuess colliar il nord cun il sid e manar sur ils pass dal Lucmagn, da la Greina e dal Spleia. Questa colliaziun da transit era dentant be ina da bleras propostas e n'è mai vegnida construida. Simeon Bavier ha sez procurà per la fin dals projects da viafier da muntogna grischuns. Sco president dal Cussegl federal ha el inaugurà il 1882 la lingia dal Gottard. Ina colliaziun da transit tras il Grischun era cun quai morta ed ins è en l'avegnir sa concentrà sin projects da viafier entaifer il chantun. Quels èn dentant tuts ids ad aua causa dispitas politicas u stretgas finanzialas. Pir cun il Neerlandais Willem-Jan Holsboer è la chaussa sa midada.

Viafier a binaris stretgs Landquart-Tavau
Pervia da sia dunna malsauna è Holsboer ì a star al lieu da cura Tavau e restà là era suenter la mort da sia dunna. Per el èsi spert stà cler che be la viafier pudess manar il lieu da cura al success. Suenter ch'il project d'ina viafier a binaris normals da Landquart a Tavau n'è betg reussì pervia da custs memia auts, ha el inizià in nov project: Ina viafier a binaris stretgs cun custs da construcziun da var tschintg milliuns francs duess render accessibel Tavau. Trais finanziers da Basilea eran pronts da finanziar la viafier sche era las vischnancas dal Partenz e da Tavau contribuissan lur part. Quai cumpigliava tranter auter il provediment da sablun, glera, crappa e laina per la construcziun sco era subvenziuns da las vischnancas da Claustra e Tavau.
Il settember 1886 han tut las vischnancas dà lur cler consentiment d'ademplir las dumondas. La via per la viafier era libra, ed il favrer 1888 è vegnida fundada la viafier a binaris stretgs Landquart-Tavau SA. Anc quel onn han ins entschavì cun la construcziun da la lingia Landquart-Tavau. La lingia era ina viafier d'adesiun (q.v.d. senza roda dentada) cun in angul da pendenza da 45 promil. Periodicamain eran engaschads enturn 3'300 lavurers, tranter quels blers Talians, ma er indigens da las vischnancas da vallada. Il settember 1889 han ins inaugurà l'emprim toc da Landquart a Claustra ed in onn pli tard l'entir traject fin a Tavau.

Albula empè da Scaletta
Anc durant la construcziun da l'emprim traject ha Holsboer planisà ina prolungaziun da Tavau via Scaletta en l'Engiadina. Gia il 1889 ha el survegnì ina concessiun per la construcziun da la viafier dal Scaletta. Cuira ha reagì subit. Ni il chantun ni la citad da Cuira vulevan ina colliaziun dal nord al sid che guntgiva il lieu principal e la regiun cun la pli gronda populaziun dal chantun. Er ils differents comités che planisavan gia ditg ina colliaziun da viafier tranter Cuira e Tusaun èn sa reunids. Il cumbat da votaziun tranter il center e la periferia è stà ardent, ma il 1889 è el puspè sa calmà. Ils votants grischuns èn sa decidids cun var 70 pertschient per l'access a l'Engiadina via l'Alvra e cun quai cunter la viafier dal Scaletta.
Il chantun surpiglia la direcziun
Holsboer ha respectà la decisiun e promovì la construcziun d'ina rait a binaris stretgs grischuna unifurma. Per consequenza da quest schlargiament dals trajects ha la viafier a binaris stretgs Landquart-Tavau survegnì ils 12 da favrer 1895 il nov num Viafier retica. L'onn 1897 ha il chantun definì en ina nova lescha da viafier duas lingias prioritarias, a las qualas el è sa participà finanzialmain (Tusaun-Samedan, La Punt/Rehanau-Glion), e duas lingias cumplementaras che duevan cumplettar la rait pli tard (Glion-Mustér, Samedan-Scuol). A medem temp ha el surpiglià tut las aczias da la VR. Da qua d'envi ha la viafier appartegnì al Chantun Grischun.
Cronica cumpletta
Onn
Eveniment
1889
Avertura dal traject Landquart – Claustra tras la viafier a binaris stretgs Landquart-Tavau (LT)
1890
Avertura dal traject Claustra – Tavau
1895
La LT sa numna a partir dad ussa «Viafier retica»
1896
Avertura dal traject Landquart – Tusaun
1903
Avertura dal traject La Punt/Reichenau – Glion
1904
Avertura dal traject Tusaun – San Murezzan
1907
Avertura dal traject Bellinzona – Mesocco
1908
Avertura dal traject Samedan – Puntraschigna
1909
Avertura dal traject Tavau – Filisur
1910
Avertura dal traject San Murezzan – Tirano (viafier dal Bernina)
1912
Cumpra da l’emprima locomotiva electrica; Avertura dal traject Glion - Disentis/Mustér
1913
Avertura dal traject Bever – Scuol-Tarasp
1914
Avertura dal traject Cuira – Arosa (viafier Cuira – Arosa)
1922
Terminaziun electrificaziun da la VR
1930
Emprim viadi dal Glacier Express San Murezzan – Zermatt
1942
Fusiun da la VR cun la viafier Cuira-Arosa; Fusiun da la VR cun la viafier Bellinzona-Mesocco
1943
Fusiun da la VR cun la viafier dal Bernina
1973
Introducziun dal Bernina Express
1979
Relaziun cun il Hakone-Tozan-Railway (Giapun)
1982
Avertura dal tunnel da basa Furca (colliaziun da tut onn Glacier Express)
1989
La VR festivescha ses giubileum da 100 onns. Per festivar l’onn survegn la VR ina nova cumparsa ed ils trens èn uss cotschens
1997
L’electrificaziun dal traject Cuira - Arosa vegn midada da 2 400V current cuntinuà sin 11 000V current alternant
1999
Avertura dal traject Claustra - Lavin/Susch (tunnel dal Vereina cun transport d‘autos) – emprima prolungaziun da traject dapi il 1914
2003
Serrada dal traject Bellinzona – Mesocco
2008
Las lingias da l’Alvra e dal Bernina vegnan recepidas en la glista dal patrimoni mundial UNESCO















